اگر در بازارهای مالی مثل بورس، فارکس یا بازار ارزهای دیجیتال فعالیت کرده باشید، احتمالا اسم اندیکاتور RSI به گوش شما خورده است. این شاخص آماری، اشباع خرید یا اشباع فروش یک نماد در بورس، فارکس یا یک رمزارز در بازار را نشان میدهد.
این اندیکاتور، کاربرد زیادی در تحلیل تکنیکال برای معاملات روزانه و در بازههای زمانی کوتاه دارد. در بورس اوراق بهادار تهران که محدوده نوسان کمی دارد، از این شاخص میتوان در بازههای زمانی میان-مدت هم استفاده کرد.
در این مقاله، اندیکاتور RSI را معرفی میکنیم و نحوه استفاده از این اندیکاتور در تحلیل تکنیکال بازارهای مالی را آموزش خواهیم داد. همچنین، در رابطه با موضوعاتی مثل خط روندهای RSI و استراتژیهایی مثل «واگرایی دو دورهای RSI» صحبت میکنیم. در انتها نیز به شما میگوییم که از کدام اندیکاتورها میتوانید همراه با RSI در تحلیلهای خود استفاده کنید. تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید.
اندیکاتور RSI چیست؟
اندیکاتور RSI (خلاصه شده عبارت Relative Strength Index به معنی شاخص قدرت نسبی) یک اندیکاتور پراستفاده در تحلیل تکنیکال است که جان ولز وایلدر (Johan Welles Wilder)، آن را در سال ۱۹۷۸ در کتاب «مفاهیم جدید در سیستمهای معاملات تکنیکال» معرفی کرد.
این اندیکاتور، شباهت زیادی به اندیکاتور استوکاستیک (Stochastic) دارد و وضعیتهای اشباع خرید و اشباع فروش در بازار را نشان میدهد. محدوده این اندیکاتور میتواند بین صفر تا ۱۰۰ نوسان داشته باشد.
در واقع، این اندیکاتور، نسبت «حرکتها به سمت بالا» به «حرکتها به سمت پایین» را نشان میدهد و با نرمالیزه کردن این نسبت، مقدار آن همیشه بین صفر تا ۱۰۰ است.
تاریخچه شکلگیری اندیکاتور RSI
همانطور که در بالا گفتیم، جان ولز وایلدر، خالق اندیکاتور RSI است. وایلدر که سابقه خدمت به عنوان مکانیک نیروی دریایی ایالات متحده آمریکا در جنگ کره را داشت، پس از پایان خدمت خود، وارد بازارهای مالی شد و پس از چند سال معامله کالا، تمام تمرکزش را روی تحلیل تکنیکال گذاشت.
وایلدر در سال ۱۹۷۸ کتابی تحت عنوان «مفاهیم جدید در سیستمهای معامله تکنیکال» (New Concepts in Technical Trading Systems) منتشر کرد. او در این کتاب، از یک نوسانگر مومنتوم (momentum oscillator) به نام شاخص قدرت نسبی یا RSI پرده برداشت.
با گذشت سالها RSI، محبوب و محبوبتر شد و امروزه، یکی از شاخصهای کلیدی مورد استفاده تحلیلگران تکنیکال است. بعضی از متخصصان RSI سعی کردند کاربردهای این اندیکاتور را توسعه دهند. یکی از آنها جیمز کاردول (James Cardwell) بود که روش استفاده از RSI برای تأیید روند را ابداع کرد.
نحوه محاسبه RSI
بر خلاف نظر عموم، RSI یک اندیکاتور پیشرو (Leading Indicator) است. فرمول شاخص RSI، شامل دو معادله است.
معادله اول، مقدار قدرت نسبی (RS) را تعیین میکند. قدرت نسبی، عبارت است از: «نسبت میانگین قیمتهای نهایی بسته شده در بالای قیمت اولیه در N روز به میانگین قیمتهای نهایی بسته شده در پایین قیمت اولیه در N روز».
RS= ( روز N در اولیه قیمت بالای در شده بسته نهایی هایقیمت)/(روز N در اولیه قیمت پایین در شده بسته نهایی هایقیمت)
مقدار RSI با نرمالیزه کردن مقدار RS و با استفاده از فرمول زیر به دست میآید:
RSI=100-(100/(1+RS))
نحوه استفاده از اندیکاتور RSI
حالا که با مفاهیم آماری این اندیکاتور آشنا شدید، میتوانیم به سراغ نحوه استفاده از این اندیکاتور در تحلیل تکنیکال برویم. اصلیترین کاربرد این شاخص، تعیین سطوح اشباع خرید و اشباع فروش است:
در صورتی که RSI زیر ۳۰ باشد، بازار در وضعیت اشباع فروش قرار دارد و احتمال افزایش قیمت، بالا است.
در صورتی که RSI بالای ۷۰ باشد، بازار در وضعیت اشباع خرید قرار دارد و احتمال ریزش قیمت، بالا است.
البته این اندیکاتور، کاربردهای دیگری نیز دارد. برای مثال، از آن برای تعیین تقاطعهای خط مرکزی (centerline crossovers) استفاده میشود. رد شدن از خط مرکزی یا مقدار ۵۰ در شاخص RSI به پایین و به سمت خط ۳۰، میتواند یک سیگنال خرسی و حاکی از ریزش بازار در روزهای آینده باشد. در مقابل، رد شدن از خط ۵۰ به بالا و به سمت خط ۷۰ میتواند یک سیگنال گاوی و حاکی از صعود بازار در روزهای بعد باشد.
از RSI میتوان درست همانند اندیکاتور استوکاستیک استفاده کرد. هر زمانی که این شاخص روی خط ۳۰ یا زیر آن قرار داشته باشد، میتواند زمان خوبی برای خرید باشد و هر زمانی که این شاخص به ۷۰ یا بالای آن برسد، بهتر است که آن نماد را بفروشید.
همچنین، اگر این شاخص، خط ۵۰ را به سمت بالا بشکند، سیگنال خوبی برای خرید است و از سوی دیگر، وقتی خط ۵۰ به سمت پایین شکسته شود، بهتر است که به فکر فروش باشید.
میزان دقت اندیکاتور RSI
دقت اندیکاتور RSI به تنظیمات این اندیکاتور و طول دورهای که بر اساس آن محاسبه میشود، بستگی دارد. هر چه طول دوره، بیشتر باشد، سیگنال اندیکاتور RSI، قویتر است. در مقابل، هر چه طول دوره، کوتاهتر باشد، واکنش این اندیکاتور به روند بازار، سریعتر است اما سیگنال از قدرت کمتری برخوردار است.
تنظیمات محبوب و اولیه اندیکاتور RSI
تنظیمات RSI به شما امکان میدهد تا طول دورهای را که RSI بر اساس آن محاسبه میشود را انتخاب کنید. حالت پیشفرض تنظیمات RSI، دوره ۱۴ تایی است. در این تنظیمات، محاسبه RSI بر اساس ۱۴ کندل آخر نمودار قیمت انجام میشود.
یکی از محبوبترین و رایجترین تنظیمات اندیکاتور RSI، دوره ۵ تایی است. در این تنظیمات، اندیکاتور RSI بر اساس ۵ کندل آخر محاسبه میشود. هر چه طول دوره، کوتاهتر باشد، نوسانات اندیکاتور RSI بیشتر است و این اندیکاتور، در زمان کوتاهتری به مقادیر آستانه ۷۰ و ۳۰ میرسد.
با اینکه خود وایدلر، تنظیمات ۱۴ تایی را به عنوان بهترین تنظیمات برای این اندیکاتور میداند اما تنظیمات دیگر نیز بر حسب بازاری که در آن معامله میکنید، کارایی زیادی دارند.
در صورتی که کندلها، روزانه باشند، دوره ۱۴ تایی به معنی دورهای ۱۴ روزه است اما از آنجایی که اکثر بازارهای مالی در فارکس، معمولا دو روز در هفته تعطیل هستند، شاخص RSI 14 بر اساس دوره طولانیتری محاسبه میشود و دقت بیشتری دارد.
همانطور که در بالا گفتیم، هر چه تایم-فریم RSI کوتاهتر باشد، این اندیکاتور، سیگنالهای بیشتری، ولی با قدرت کمتر، ایجاد میکند. بنابراین، تریدرهای کوتاه-مدت، مثل تریدرهای اسکلپر، از دورههای کوتاهتری برای محاسبه اندیکاتور RSI استفاده میکنند. در مقابل، معاملهگران بلند-مدت که تریدهای زیادی انجام نمیدهند، میتوانند از سیگنالهای RSI دارای تایم فریمهای بلندتر، مثلا RSI 20 استفاده کنند. این سیگنال ها به قدری قوی هستند که بتوان به آنها اعتماد کرد تا سرمایهگذاری زیادی روی یک نماد انجام داد.
میزان نوسان قیمت نیز در انتخاب بهترین تنظیمات برای اندیکاتور RSI اثرگذار است. هر چه یک نماد، نوسانات کمتری داشته باشد، بهتر است که از RSI با تایم فریمهای کوتاهتر برای معامله کردن آن نماد استفاده شود. به عنوان مثال، شاخصهای اصلی بازارهای بورس که هر کدام از آنها از تعدادی نماد مختلف تشکیل شدهاند، مثل شاخص S&P 500 در بورس اوراق بهادار نیویورک یا شاخص FTSE 100 در بورس اوراق بهادار لندن، نوسانات کمتری در مقایسه با هر یک از نمادهای سازنده خود دارند. بنابراین، در هنگام استفاده از اندیکاتور RSI برای معامله این نمادها، بهتر است که تنظیمات RSI را روی تایم فریمهای کوتاهتری قرار دهید تا سیگنالهای بیشتری بگیرید. در مقابل، در هنگام معامله نمادهای دارای نوسان بیشتر، بهتر است که تایم فریم RSI بالاتر باشد تا سینگالهای مطمئنتری به شما بدهد.
دقت داشته باشید که معمولا، سرمایهگذاران که استراتژیهای معاملاتی بسیار بلند-مدتی دارند، خیلی از اندیکاتور RSI استفاده نمیکنند و در نتیجه، کمتر پیش میآید که کسی از RSI در تایم فریمهای طولانی تر از ۲۰ کندل، استفاده کند.
مهمترین استراتژیهای معاملاتی RSI
استراتژی وایلدر
این استراتژی را میتوان پایهایترین استراتژی در استفاده از اندیکاتور RSI دانست. استراتژی وایلدر میگوید که وقتی RSI زیر ۳۰ باشد، وقت خرید است و وقتی RSI بالای ۷۰ باشد، باید بفروشید.
خط روندهای RSI
برای کشیدن یک خط روند RSI، حداقل سه قله یا حداقل سه دره را با یک خط صاف در نمودار RSI به هم دیگر متصل کنید. خط روند میتواند به سمت بالا (صعودی) یا به سمت پایین (نزولی) باشد. شکسته شدن این خط روندها میتواند سیگنالهای مهمی برای خرید یا فروش باشد.
به یاد داشته باشید که معمولا شکسته شدن هر خط روند در نمودار RSI با شکسته شدن یک خط روند در نمودار قیمت، همراه است.
برای کشیدن یک خط روند RSI، حداقل سه قله یا حداقل سه دره را با یک خط صاف در نمودار RSI به هم دیگر متصل کنید. خط روند میتواند به سمت بالا (صعودی) یا به سمت پایین (نزولی) باشد. شکسته شدن این خط روندها میتواند سیگنالهای مهمی برای خرید یا فروش باشد.
به یاد داشته باشید که معمولا شکسته شدن هر خط روند در نمودار RSI با شکسته شدن یک خط روند در نمودار قیمت، همراه است.
واگرایی کلاسیک RSI
واگرایی خرسی RSI زمانی ایجاد میشود که قله بالاتری در نمودار قیمت ایجاد شود و RSI نیز به طور همزمان، کاهش پیدا کند و یک قله پایینتر بسازد. معمولا، واگرایی RSI در قله بازار گاوی ایجاد میشود و الگوی برگشتی نام دارد.
زمانی که واگرایی در RSI شکل میگیرد، تریدرها انتظار ریزش قیمت را دارند. این واگرایی، یک سیگنال بازگشتی پیشرفته است و در چندین کندل پیش از نزولی شدن قیمت و شکسته شدن خط روند صعودی، نمایان میشود.
بعضی از تریدرها ترجیح میدهند که از واگرایی RSI در تایمفریمهای بزرگتری مثل تایم فریم ۴ ساعته یا تایم فریم روزانه استفاده کنند.
واگرایی دو دورهای RSI
این استراتژی را معمولا استراتژی معاملاتی ۱۴ دورهای RSI مینامند؛ یعنی RSI بر اساس میانگینهای ۱۴ کندل اخیر، محاسبه میشود. تریدرها در این استراتژی، یک بازه ۵ دورهای RSI (RSI 5) را روی یک بازه ۱۴ دورهای پیشفرض RSI (RSI 14) پیادهسازی و به تقاطعها، دقت میکنند. در تنظیمات ۱۴ دورهای RSI، زمانهایی وجود دارد که پیش از یک تغییر روند، بازار به اشباع فروش یا اشباع خرید نمیرسد. استراتژی RSI با دورهای کوتاهتر مثل RSI 5، نسبت به تغییرات اخیر در قیمت، حساستر است و میتواند سیگنالهای به موقعی را نشان دهد. وقتی که نمودار RSI 5 نمودار RSI 14 را به سمت بالا قطع می کند، به این معنی است که قیمت در حال افزایش است و میتوان آن را سیگنال خرید دانست. در مقابل، وقتی که RSI 5 نمودار RSI 14 را قطع میکند، قیمت در حال کاهش است و میتوان آن را سیگنال فروش دانست.
از کدام اندیکاتورها همراه با RSI استفاده کنیم؟
علاوه بر استراتژی و تنظیمات دوره RSI، میتوان از اندیکاتورهای دیگر تحلیل تکنیکال رمزارزها، همراه با RSI استفاده کرد تا صحت تحلیل، بالاتر برود. بعضی از بهترین اندیکاتورها برای استفاده به همراه RSI، اندیکاتورهای مومنتوم (momentum indicators) هستند.
یکی از این اندیکاتورها که توصیه میکنیم حتما همراه با RSI از آن استفاده کنید، اندیکاتور MACD (خلاصه شده عبارت Moving Average Convergence Divergence به معنی واگرایی همگرایی میانگین متحرک) است.
این احتمال وجود دارد که RSI برای مدتی در منطقه اشباع خرید باقی بماند اما MACD میتواند با افزایش قیمت، تغییر روند داده و واگرایی را نشان دهد. این واگرایی MACD یک سیگنال فروش بسیار قوی است.
اندیکاتور EMA (خلاصه شده عبارت Exponential Moving Average به معنی میانگین متحرک نمایی) نیز میتواند به تأیید اندیکاتور RSI کمک کند. برای مثال، در صورتی که نمودار EMA 5، نمودار EMA 10 را قطع کند، مهر تأییدی بر سیگنال RSI زده است.
چالشها و معایب اندیکاتور RSI
اندیکاتور RSI با وجود تمامی مزایایی مثل سادگی تحلیل و سینگالهای قوی که برای تریدرهای فارکس دارد، بدون ایراد نیست. البته چالشها و معایب استفاده از این اندیکاتور، بیش از هر چیزی به استراتژی معاملاتی شما بستگی دارد.
به یاد داشته باشید که شرایط واقعی بازار، همیشه با اندیکاتورهای تکنیکال همخوانی ندارند. البته این مسئله کاملا طبیعی است، تمامی بازارهای مالی، کاملا پویا هستند و گاهی اوقات، رفتارهای غیرمنطقی از خودشان نشان میدهند.
هیچ اندیکاتور جادویی وجود ندارد که بتواند با قطعیت، روند قیمت و نقاط مناسب ورود و خروج را پیشبینی کند و RSI نیز مستثنی نیست؛ اگر اینچنین بود، همه از آن اندیکاتور استفاده میکردند، همه همزمان میفروختند و هم هم زمان میخریدند و در نتیجه، بازارهای مالی، پویایی خودشان را از دست میدادند.
اندیکاتور RSI احتمالات را نشان میدهد و بسیار از تریدرها، از آن به میزان زیادی استفاده میکنند. به عبارت دیگر، بعضی از تریدرها با خودشان اینگونه فکر میکنند:
«میدانم که وقتی RSI بالای هفتاد باشد، نماد، در حالت اشباع خرید قرار دارد و وقت فروختن آن است اما بعید نیست که قیمت از این هم بالاتر برود».
بعضی دیگر نیز ممکن است اینطور فکر کنند:
«RSI این نماد زیر ۳۰ است و بنابراین در حالت اشباع فروش قرار دارد اما بعید نیست که تا زمان احیای این بخش اقتصادی، قیمت پایینتر هم بیاید و بنابراین، صبر میکنم تا RSI به ۲۰ برسد».
بارها در بازار فارکس مشاهده شده که نماد خاصی، دورهای طولانی، RSI بالای هفتاد یا زیر ۳۰ داشته به روند صعودی یا نزولی خودش، ادامه داده است. در چنین شرایطی، میگوییم که اندیکاتور عمل نکرده یا اصطلاحات، وضعیت TIF رخ داده است.
بنابراین، هرگز نباید کورکورانه، فقط به یک اندیکاتور، تکیه داشته باشید. البته، فراموش نکنید که احتمال پایین آمدن قیمت، زمانی که RSI بالای ۷۰ باشد، بسیار زیاد و احتمال بالا آمدن قیمت در زمانی که RSI زیر ۳۰ باشد، بسیار زیاد است. در چنین شرایطی، اگر پورتفولیو متنوعی داشته باشید، احتمالا در یک بازار طبیعی، تنها با تکیه بر همین اندیکاتور بتوانید به سودهای خوبی برسید.
برای مثال، تصور کنید که در یک بازار طبیعی، ۴۰ نماد مختلف که RSI آنها زیر ۳۰ است، بخرید. در چنین شرایطی، احتمال اینکه تعداد نمادهایی که RSI آنها زیر ۳۰ باقی میماند و ریزش قیمت آنها ادامه پیدا میکند، کمتر از تعداد نمادهایی باشد که RSI آنها به بالای ۳۰ باز میگردد و قیمت آنها بالا میرود، بسیار بالا است. اگر از ۴۰ نمادی که خریدهاید، تنها ۲۵ نماد منطقی عمل کنند و قیمت آنها بالا برود و ۱۵ نماد از اندیکاتور RSI پیروی نکنند و ریزش آنها ادامه پیدا کند، به سود قابل توجهی میرسید. البته باید به حد سود و زیان خود، پایبند باشید.
مشکل دیگر اندیکاتور RSI این است که در بسیاری از زمانها، نمادها RSI بین ۳۰ و ۷۰ دارند و خیلی پیش میآید که بسیاری از نمادها، برای مدتهای طولانی، سطوح ۳۰ و ۷۰ را لمس نمیکنند. در این صورت، اندیکاتور RSI تقریبا بلا استفاده است زیرا قویترین سیگنالهای RSI، سیگنالهای اشباع خرید و اشباع فروش هستند که به ترتیب، از برخورد RSI با سطوح ۷۰ و ۳۰ به دست میآیند.
از دیگر نقطه ضعفهای اندیکاتور RSI میتوان به موارد زیر، اشاره کرد:
RSI اندیکاتور تأییدی خوبی نیست: بسیاری از معاملهگران فارکس، RSI را یک اندیکاتور اولیه بسیار خوب میدانند که فرصتهای معامله را که ارزش تحقیق و بررسی بیشتر دارند، به خوبی نشان میدهد زیرا این اندیکاتور میتواند به خوبی، سطوح بیش خرید و بیش فروش را نشان دهد. با این حال، از آنجایی که RSI، آنقدر قابل اعتماد نیست که بتوان از آن به عنوان یک اندیکاتور تأییدی استفاده کرد و تصمیم نهایی را بر اساس آن گرفت.
RSI نمیتواند زمان تغییر روند قیمت را پیشبینی کند: با اینکه RSI، تا حد زیادی، تغییر روند قیمت را پیشبینی میکند اما اصلا در پیشبینی زمان این تغییر روند، خوب نیست. شرایط میتوانند طوی پیش بروند که RSI نمادی خاص، مدتهای طولانی، بالا ۷۰ یا زیر ۳۰ باقی بماند.
هر چه روند قیمت، قویتر باشد، دقت RSI پایینتر است: اگر نمادی در روند قیمتی قدرتمندی قرار داشته باشد، خیلی نمیشود روی سیگنالهای RSI، حساب باز کرد.
جمعبندی
در این مقاله، اندیکاتور RSI را به شما معرفی کردیم. همانطور که گفته شد، مقدار این اندیکاتور بین صفر تا ۱۰۰ نوسان میکند. زمانی که RSI بالای ۷۰ باشد، به معنی اشباع خرید و سیگنال فروش است و زمانی که RSI زیر ۳۰ باشد، به معنی اشباع فروش و سیگنال خرید است.
البته در استفاده از این اندیکاتور، نباید فقط به خطوط ۳۰ و ۷۰ دقت کنید، بلکه باید تنظیمات دوره RSI را در نظر داشته باشید و به خط روندها، واگرایی دو دورهای، واگرایی کلاسیک و تقاطعهای خط مرکزی نیز دقت کنید.
در انتها نیز گفته شد که اندیکاتورهای MACD و EMA، بهترین اندیکاتورها برای استفاده همزمان با اندیکاتور RSI هستند.