آشنایی با بازار اوراق قرضه
بازار اوراق قرضه (Bond Market) که به نام بازار بدهی نیز شناخته می‌شود، یک بخش بسیار حیاتی از نظام مالی جهانی است. این بازار شامل خرید و فروش اوراق قرضه می‌شود که در واقع ابزاری برای وام گرفتن هستند.
در این بازار، سازمان‌ها اعم از دولتی و خصوصی، از طریق صدور اسناد بهادار، منابع مالی لازم برای توسعه و رشد خود را تأمین می‌کنند. موضوعی که در واقع برای روند تامین مالی سازمان‌ها و شرکت‌ها، بسیار حائز اهمیت است. در این مقاله از بلاگ آی تی بی، به بررسی دقیق این موضوع می‌پردازیم. با ما همراه باشید.
بازار اوراق قرضه (Bond Market) یا بازار بدهی چیست؟
بازار اوراق قرضه یا بازار بدهی یکی از اجزای مهم بازارهای مالی است که در آن، نهادهای دولتی و خصوصی برای تامین مالی نیازهای خود، اوراق بهادار بدهی منتشر می‌کنند. در این بازار، سرمایهگذاران با خرید اوراق قرضه، وجوهی را در اختیار ناشر قرار می‌دهند و در مقابل، ناشر متعهد به پرداخت سود دوره‌ای و بازگرداندن اصل مبلغ در پایان دوره سررسید می‌شود.
معمولاً، بازار بدهی به دو دسته‌ی اصلی تقسیم می‌شود: بازارهای اولیه و بازارهای ثانویه. بازار اولیه، محلی است برای معاملات مستقیم بین منتشر کنندگان اوراق بدهی و خریداران اولیه که در آن اوراق قرضه به صورت عرضه‌ی اولیه به بازار عرضه می‌شوند. یعنی همان اوراقی که تاکنون هرگز به فروش گذاشته نشده‌اند.
در مقابل، بازار ثانویه برای معاملات اوراق قرضه‌ای که قبلاً صادر و به فروش رسیده‌اند، طراحی شده است. این بازار، بستری را فراهم می‌کند که در آن سرمایهگذاران قادر به خرید و فروش این اوراق از طریق واسطه‌ها یا کارگزاران هستند. در این بازار، اوراق قرضه میتوانند به شکل‌های متنوعی مانند صندوقهای بازنشستگی، صندوقهای سرمایهگذاری مشترک و پوشش‌های بیمه‌ای، مجدداً سازماندهی و عرضه شوند.
تاریخچه‌ی بازار اوراق قرضه (Bond Market)
تجارت و مبادله‌ی اوراق قرضه ریشه‌هایی دیرینه دارد که به بیش از 2400 سال قبل باز می‌گردد. تخته‌ی گِلی باقی‌مانده از آن دوران، در واقع حاکی از توافقاتی برای تعهدات مالی در قالب تحویل محصولات کشاورزی و همچنین تبعات ناشی از نقض این تعهدات است.
نخستین اوراق خزانه‌داری در ایالات متحده به منظور فراهم آوردن بودجه لازم برای مباحث نظامی و سپس برای تأمین اعتبارات جنگ جهانی اول منتشر شد. در عین حال، صدور اوراق قرضه تجاری به قرن 17 میلادی بازمی‌گردد. اوراق قرضه، قدمتی دیرینه‌تر از معاملات سهام دارند و جالب است که حتی در ادوار باستان، امکان انتقال بدهی به دیگران وجود داشته است. با آغاز قرون وسطی، صدور اوراق بدهی به منظور تأمین منابع مالی جنگ‌ها توسط دولتها متداول شد.
بانک انگلیس که به عنوان کهن‌ترین بانک مرکزی نیز شناخته می‌شود و در قرن 17 میلادی تاسیس گردید، منابع مورد نیاز برای تقویت نیروی دریایی و انجام جنگ‌های آن دوره را از طریق انتشار اوراق بدهی تامین می‌کرد.
اوراق قرضه (Bond Market) به چند دسته تقسیم می‌شود؟
اوراق قرضه را میتوان به چندین دسته کلی تقسیم کرد که هر کدام رویکرد و ویژگی‌های خاص خود را به همراه دارند. در ادامه به بررسی این موارد می‌پردازیم.
اوراق قرضه دولتی
گرچه هر گونه سرمایهگذاری با درجه‌ای از ریسک همراه است، اما سرمایهگذاری در اوراق قرضه صادر شده توسط دولت‌هایی که از نظر اقتصادی مستحکم و پایدار هستند، معمولاً به عنوان گزینه‌ای با ریسک پایین شناخته می‌شود. افرادی که به خرید اوراق قرضه دولتی علاقمند هستند، این اوراق را بر پایه ارزش اسمی و با توجه به زمان سر رسید تهیه می‌کنند. شرایط بهره‌وری این اوراق نیز از پیش تعیین شده است، به طوری که ممکن است اوراقی با سر رسید دو ساله، بهره‌های دوره‌ای را هر سه ماه یکبار به حساب سرمایهگذاران، واریز کنند.
دلیل پایین بودن ریسک اوراق قرضه دولتی، پشتیبانی از آن‌ها توسط دولت است که این امر آن‌ها را به انتخابی مناسب برای سرمایهگذاران محتاط تبدیل می‌کند. با توجه به توانایی دولتها در وصول مالیات و چاپ پول جهت پرداخت بدهی‌ها، این نوع اوراق به عنوان امن‌ترین شکل اوراق قرضه شناخته می‌شوند.
اوراق قرضه شرکتی
شرکت‌ها برای تأمین منابع مالی لازم جهت توسعه خطوط تولید، اجرای پروژه‌های موجود و یا خلق محصولات نوآورانه، اقدام به عرضه اوراق بدهی تجاری می‌کنند. این اوراق به طور معمول، بازه‌های زمانی طولانی‌مدت دارند و حداقل دوره سر رسید آن‌ها یک سال است.
میزان ریسک مرتبط با سرمایهگذاری در اوراق قرضه شرکتی نسبت به اوراق دولتی بالاتر است، به همین دلیل بازدهی احتمالی آن‌ها نیز به‌طور کلی بیشتر تنظیم می‌شود تا انگیزه کافی برای جبران ریسک بالاتر وجود داشته باشد. درجه‌بندی اعتباری اوراق قرضه شرکتی که معیاری برای سنجش کیفیت و اعتبار آن‌ها به شمار می‌رود، توسط مؤسسات اعتبارسنجی مشخصی انجام می‌گیرد.
اوراق قرضه‌ای که بازدهی بالایی دارند اما در رتبه‌بندی‌های مذکور جایگاه پایینی دارند، به دلیل خطرات مالی مربوط به شرکتهای ناشر، ریسک بیشتری به همراه دارند. این بدان معناست که امکان دارد شرکت ناشر نتواند بازدهی مورد انتظار سرمایهگذاران را تامین کند یا در زمان سر رسید، اصل مبلغ را به آن‌ها بازگرداند.
اوراق قرضه شهرداری
اوراق قرضه شهرداری توسط نهادهای مرتبط با شهرداریها به منظور جمع‌آوری سرمایه لازم برای توسعه و نوسازی پروژه‌های عمومی مانند ساخت و بازسازی مدارس، بیمارستان‌ها، فرودگاه‌ها، بنادر و دیگر اماکن عام‌المنفعه صادر می‌گردند.
این نوع از اوراق به علت معافیت مالیاتی که دارند، برای سرمایهگذاران جذاب به نظر می‌رسند. از دیگر انواع اوراق قرضه شهرداری، اوراق تعهد عمومی هستند که توسط سازمان‌های دولتی صادر می‌شوند و بدون تکیه بر درآمدهای مربوط به یک پروژه خاص، اغلب با استفاده از درآمدهای مالیاتی یا بودجه‌های عمومی تأمین مالی می‌شوند.
در مقابل، اوراق قرضه درآمدی، بازپرداخت مبلغ اصلی و بهره را از طریق درآمدهای حاصل از پروژه‌های خاصی که ناشر اوراق به عهده دارد، تضمین می‌کنند. همچنین در مواردی که خود شهرداریها اقدام به انتشار اوراق می‌کنند، گاهی اوقات یک طرف ثالث مسئولیت تضمین بازپرداخت اصل و بهره اوراق را بر عهده می‌گیرد.
اوراق قرضه مسکن
اوراق مبتنی بر وام‌های مسکن نوعی از اوراق بهادار هستند که از تجمیع وام‌های خرید خانه یا دیگر تسهیلات اعتباری مرتبط با املاک تشکیل می‌شوند؛ برای مثال، در نظر بگیرید که یک موسسه مالی تصمیم به تامین حدود 10 میلیون دلار از وام‌های مسکن خود دارد.
سپس این مجموعه وام‌ها را به عنوان وثیقه در اختیار شرکتی دولتی قرار می‌دهد تا به منظور صدور اوراق قرضه مبتنی بر وام مسکن استفاده شود. خریداران این نوع اوراق بهادار، با سرمایهگذاری خود به موسسات وام‌دهی کمک می‌کنند تا امکان مالکیت خانه برای بیشتر افراد میسر شود.
مزایا و معایب اوراق قرضه
بازار اوراق قرضه یا بازار بدهی مانند هر بازار دیگری، مزایا و معایب خاص خود را به همراه دارد. این اوراق میتوانند تنوع خوبی را به سبد دارایی‌های سرمایهگذاری ارائه دهند، اما به دلیل میزان پایین‌تر بازده و ریسک نسبت به دیگر بازارهای مالی، بسیاری از سرمایهگذاران به این بازار به عنوان تنها هدف سرمایهگذاری نگاه نمی‌کنند. در زیر به بررسی مزایا و معایب بازار اوراق قرضه می‌پردازیم:
- سطح ریسک پایین‌تری در بازار اوراق قرضه یا بازار بدهی در مقایسه با سایر بازارهای مالی وجود دارد.
- در بازار اوراق قرضه، نسبت به نوع اوراق و میزان بازدهی و ریسک آن، تنوع زیادی وجود دارد و از این جهت سرمایهگذاران توانایی انتخاب بیشتری برای سرمایهگذاری دارند.
- نقدشوندگی بالای اوراق قرضه دولتی و شرکتی که اجازه می‌دهد سرمایهگذاران به راحتی اوراق خود را نقد کنند، از مزایای این اوراق به حساب می‌آید.
- در شرایط اقتصادی بحرانی، دارندگان اوراق قرضه دولتی معمولاً از وضعیت بهتری نسبت به سهامداران شرکت‌ها برخوردار خواهند بود.
- دسترسی به بازار اولیه اوراق قرضه، برای تمامی کاربران وجود ندارد.
مقایسه‌ی بازار اوراق قرضه (Bond Market) و بازار سهام
بازار اوراق قرضه و بازار سهام، هر دو پتانسیل سرمایهگذاری بالا و قابلیت تبدیل به نقدینگی زیادی را ارائه می‌دهند، با این حال تفاوت‌های چشمگیری بین این دو وجود دارد. اوراق قرضه به معنای دستیابی به منابع مالی از طریق وام است، در حالی که سهام نمایانگر تأمین مالی از طریق سرمایه صاحبان شرکت است.
اوراق قرضه به صورت یک تعهد اعتباری عمل می‌کنند که بر اساس آن، بدهکار (یا همان صادرکننده اوراق) موظف است که مبلغ اصلی و بهره‌ای را طی دوره‌ای معین به صاحب اوراق بازپرداخت نماید. در مقابل، سهام هیچ تضمینی برای بازپرداخت سرمایه به سهامداران نمی‌دهد و تنها در صورتی که شرکت در پایان سال مالی، سود کسب کند، بخشی از سود به صورت سود نقدی توزیع می‌شود.
با توجه به حمایت‌های قانونی و وجود تضمین‌ها برای اوراق قرضه در خصوص بازپرداخت به طلبکاران، این بازار ریسک کمتری نسبت به سایر بازارها دارد. در مقابل بازار سهام به طور طبیعی ریسک بالاتری نسبت به بازار اوراق قرضه دارد.
چه کسانی اوراق قرضه (Bond Market) را صادر می‌کنند؟
انتشار اوراق قرضه، که به عنوان وسیله‌ای برای تأمین مالی از طریق بدهی شناخته می‌شود، توسط نهادها و سازمان‌های مختلفی انجام می‌شود. در ادامه انواع اصلی ناشران اوراق قرضه و اهداف آن‌ها را بررسی می‌کنیم.
- دولتها: از جمله بزرگ‌ترین منتشرکنندگان اوراق قرضه، دولت‌های مرکزی و محلی هستند که برای تأمین بودجه پروژه‌های عمومی، تسویه بدهی‌های موجود و مدیریت وضعیت مالی کشور خود از این اوراق استفاده می‌کنند. اوراق قرضه دولتی میتوانند محدوده‌ی زمانی از کوتاه‌مدت تا بلندمدت را شامل شوند و به دلیل پشتوانه دولتی، معمولاً به عنوان سرمایه‌گذاری‌هایی با ریسک پایین در نظر گرفته می‌شوند.
- شرکت‌ها: شرکتهای خصوصی و عمومی برای تأمین مالی فعالیت‌های خود، اعم از گسترش فعالیت‌ها، تحقیق و توسعه و یا بازپرداخت بدهی‌های موجود، اوراق قرضه شرکتی منتشر می‌کنند. این اوراق به سرمایهگذاران پرداخت بهره را تضمین می‌کنند.
- نهادهای مالی: بانکها، شرکتهای بیمه و سایر نهادهای مالی اوراق قرضه را برای اهدافی مشابه شرکت‌ها منتشر می‌کنند. این اوراق ممکن است برای جمع‌آوری سرمایه به منظور پشتیبانی از وام‌های جدید یا تنظیم موجودی‌های خود مورد استفاده قرار گیرند.
- شهرداریها و دولت‌های محلی: این نهادها اغلب برای تأمین مالی پروژه‌های عمرانی و خدماتی که به نفع جامعه محلی هستند، اوراق قرضه منتشر می‌کنند. این اوراق که گاهی اوقات معاف از مالیات هستند، میتوانند برای ساخت و نگهداری زیرساخت‌های یک شهر مورد استفاده قرار گیرند.
- سایر نهادهای دولتی: نهادهای دولتی و نیمه‌دولتی مانند شرکتهای ملی نفت و انرژی نیز ممکن است برای تأمین بودجه پروژه‌های بزرگ و استراتژیک خود، اوراق قرضه منتشر کنند.
ویژگی‌های اوراق قرضه
درک کامل ویژگی‌ها و خصوصیات اوراق قرضه برای مسلط شدن به این بازار، بسیار مهم است. به همین دلیل در ادامه به بررسی شش ویژگی بنیادین این اوراق مالی می‌پردازیم.
- تاریخ سر رسید: تاریخ سر رسید به تاریخی اشاره دارد که در آن سرمایهگذاران پول اصلی را که برای تهیه اوراق قرضه پرداخت کرده‌اند، مجدد دریافت می‌کنند و مسئولیت ناشر اوراق قرضه نسبت به این اوراق خاتمه می‌یابد. اساساً، “عمر” اوراق قرضه توسط تاریخ سر رسید تعریف می‌شود که این موضوع باید قبل از اقدام به خرید، توسط سرمایهگذاران مورد ارزیابی قرار گیرد. تاریخ‌های سررسید به صورت عمومی به سه گروه تقسیم می‌شوند:
- کوتاه مدت: مدت زمان این نوع اوراق معمولاً بین ۱ تا ۳ سال است.
- میان مدت: این اوراق معمولاً با دوره‌های زمانی بیش از ۱۰ سال مرتبط هستند.
- بلند مدت: این دسته از اوراق معمولاً دوره‌های طولانی‌تری را در بر می‌گیرند.
- نوع تضمین: اوراق قرضه به دو دسته‌ی اوراق تضمین شده و اوراق بدون تضمین تقسیم می‌شوند. در حالتی که اوراق قرضه تضمین شده است، صادرکننده این قول را می‌دهد که در صورت عدم توانایی در ایفای تعهدات خود مانند پرداخت سود و بازپرداخت سرمایه در زمان سر رسید، دارایی‌های مشخصی را که به عنوان وثیقه ارائه شده‌اند، به دارندگان اوراق واگذار کند. این وثیقه می‌تواند شامل املاک، تجهیزات یا سایر دارایی‌های با ارزش باشد.
از طرفی، اوراق قرضه‌ای که بدون تضمین هستند هیچ دارایی مشخصی را به عنوان وثیقه ندارند. بنابراین، در صورت ورشکستگی ناشر، سرمایهگذاران ممکن است تنها بخش کوچکی از سرمایه خود را دریافت کنند. این عدم وجود وثیقه به معنای ریسک بالاتر برای سرمایهگذاران است.
- ترتیب بازپرداخت: در صورت ورشکستگی شرکت صادرکننده، دارایی‌های باقی‌مانده ابتدا برای تسویه بدهی‌هایی با اولویت بالا به فروش می‌رسند. بعد از آن، بدهی‌های ثانویه که شامل اوراق قرضه نیز می‌شوند، تسویه حساب می‌شوند. در نهایت، سهامداران در انتهای لیست اولویت قرار گرفته و هر مقداری که از دارایی‌ها باقی بماند به آن‌ها تعلق می‌گیرد.
- سود اوراق: سود اوراق معیاری است برای سودی که به صاحبان اوراق قرضه در بازه‌های معینی مانند سالانه یا شش ماهه پرداخت می‌شود. دوره‌ی پرداخت این سودها می‌تواند بسته به شرایط اوراق متفاوت باشد. این مبلغ را میتوان به عنوان نرخ سود یا بازده هم شناخت. برای محاسبه بازده یا نرخ سود، باید مجموع پرداخت‌های سالانه را بر ارزش اوراق تقسیم کرد.
- معافیتهای مالیاتی: در حالی که بیشتر اوراق بدهی شرکت‌ها مشمول مالیات هستند، اما برخی اوراق قرضه صادر شده از سوی دولت و شهرداریها از مالیات معاف می‌باشند.
- قابلیت فراخوانی: برخی اوراق قرضه این امکان را دارند که توسط صادر کننده پیش از زمان سررسید، بازخرید شوند. مهم است که در زمان خرید اوراق به شرط قابل فراخوان بودن آن‌ها توجه شود. این وضعیت اغلب به این معناست که ناشر اوراق می‌تواند در تاریخ‌های معینی که در شروط اوراق ذکر شده، اوراق را با پرداخت مبلغی به عنوان حق الزحمه بازخرید نماید. این اتفاق معمولاً زمانی رخ می‌دهد که نرخ‌های بهره کاهش می‌یابد و ناشران میتوانند با هزینه کمتری سرمایه تازه‌ای جذب کنند، در نتیجه اوراق قدیمی‌تر را فراخوانی و بازخرید می‌کنند.
جمع‌بندی
بازار اوراق قرضه یا بازار بدهی، به‌عنوان یکی از اجزای کلیدی نظام مالی جهانی، نقشی بی‌بدیل در تأمین مالی دولتها، شرکت‌ها و سایر نهادها ایفا می‌کند. بازار بدهی، با ارائه‌ی گزینه‌های سرمایهگذاری متنوع که هم ریسک پایین‌تری دارند و هم نقدشوندگی بالایی را ارائه می‌دهند، اجازه می‌دهد سرمایهگذاران بر اساس ریسک و بازدهی مورد انتظار خود، نوع اوراق قرضه مورد نظر خود را انتخاب کنند. با این وجود، اهمیت درک کامل این بازار و ویژگی‌های آن برای تصمیم‌گیری‌های آگاهانه بسیار اهمیت دارد.
بازار اوراق قرضه، بازاری است که در آن نهادهای مختلف مانند دولتها و شرکت‌ها اوراق قرضه منتشر می‌کنند تا سرمایه مورد نیاز خود را برای پروژه‌ها و فعالیت‌های آن‌ها تأمین کنند.
دولتها، شرکتهای خصوصی، نهادهای مالی و شهرداریها میتوانند اوراق قرضه را منتشر کنند.
اوراق قرضه به دلیل ریسک پایین، نقدشوندگی بالا و در برخی موارد معافیتهای مالیاتی برای سرمایهگذاران جذاب هستند.
میتوان از طریق کارگزاران مالی یا بانکها و صندوقهای سرمایهگذاری، در اوراق قرضه سرمایهگذاری کرد.
تاریخ سر رسید زمانی است که ناشر باید مبلغ اصلی را به سرمایهگذار پرداخت کند. این تاریخ برای تعیین دوره سرمایهگذاری و میزان ریسک مهم است.
ثبت دیدگاه شما
(پاسخ دادن)
برای ثبت نظرات، اصول اخلاقی را رعایت کرده و از بکار بردن کلمات نامناسب پرهیز نمایید.
اولین دیدگاه را ثبت نمایید.