یکی از گزارش‌های اقتصادی که مورد توجه ویژه تریدرهای فارکس قرار دارد، گزارش تراز تجاری (balance of trade) یا BOT کشورها است که میزان واردات و صادرات متقابل کشورها را نشان می‌دهد و از مهم‌ترین عوامل اثرگذار روی نرخ برابری ارزها است. در این مقاله به طور کامل برای شما مخاطبان گرامی بروکر آی تی بی توضیح می‌دهیم که تراز تجاری چیست، چطور محاسبه می‌شود و چه اهمیتی در بازار فارکس دارد. با ما تا انتهای این مقاله همراه باشید.
تراز تجاری چیست؟
تراز تجاری یا BOT هر کشور اختلاف بین مقدار صادرات و مقدار واردات آن کشور را در بازه زمانی مشخصی نشان می‌دهد و بزرگ‌ترین مؤلفه ترازی پرداخت‌ها (balance of payments) یا BOP است که موجودی حساب نیز نامیده می‌شود. گاهی اوقات تراز تجاری کالاها و تراز تجاری خدمات به صورت دو عدد جداگانه منتشر می‌شوند.
تراز تجاری گاهی اوقات تراز تجاری بین‌المللی (International trade balance)، خالص صادرات (net exports) یا تراز تجاری (commercial balance) هم نامیده می‌شود.
فرمول محاسبه تراز تجاری را می‌توان به صورت مقدار کل صادرات منهای مقدار کل واردات ساده‌سازی کرد. اقتصاددانان از تراز تجاری برای اندازه‌گیری قدرت نسبی اقتصاد کشورها استفاده می‌کنند و تریدرهای بازار فارکس نیز آن را به چشم شاخصی برای پیشبینی روند نرخ برابری ارزها می‌بینند.
کشوری که واردات کالاها و خدمات آن بیشتر از صادرات کالاها و خدماتش باشد دارای کمبود تجاری (trade deficit) یا تراز تجاری منفی (negative trade balance) است. در مقابل اگر کشوری دارای صادراتی بیش از واردات خودش باشد، دارای مازاد تجاری (trade surplus) یا تراز تجاری مثبت (positive trade balance) است.
مثبت بودن تراز تجاری نشان می‌دهد که تولیدکنندگان کالاها و خدمات کشور، بازار خارجی خوبی دارند. پس از تولید کالاها و خدمات کافی، باید تقاضای کافی از طرف مشتریان خارجی وجود داشته باشد تا تراز تجاری را بالا نگه دارد. در واقع، تنها تولید کالاها و خدمات با کیفیت نمی‌تواند تضمین‌کننده تراز تجاری مثبت باشد و عوامل ژ‌ئوپولتیکی و اقتصادی نیز روی تراز تجاری اثرگذار هستند. برای مثال به دلیل تحریم‌های اقتصادی علیه جمهوری اسلامی، محصولات و خدمات کشور ما بازار خارجی بسیار ضعیفی دارند و کشورهای کمی حاضر به خرید از ایران هستند و در نتیجه، تراز تجاری کشور در سال‌های اخیر همواره منفی بوده است.
منفی بودن تراز تجاری به این معنی است که به جای ورود ارز به کشور، با هزینه شدن ارز برای خرید خدمات و کالاها از کشور، جریان ارز به سمت خارج کشور است. همین موضوع به سادگی می‌تواند سبب کاهش ارزش پول ملی و افزایش ارزش ارزهای خارجی در صرافی‌های کشور شود. برای مثال، باز هم می‌توان شرایط داخلی ایران را در نظر گرفت که به دلیل منفی بودن تراز تجاری، ارزش پول ملی همواره در حال سقوط است و کمبود ارز در صرافی‌های داخلی مشاهده می‌شود.
تراز تجاری چگونه محاسبه می‌شود؟
فرمول محاسبه تراز تجاری بسیار ساده و به صورت زیر است:
تراز تجاری = صادرات – واردات
در فرمول بالا منظور از صادرات، ارزش ارز کالاها و خدماتی که به کشورهای خارجی فروخته می‌شوند به علاوه دیگر ارزهای ورودی به وسیله حواله‌ها، کمک‌ها و وام‌های خارجی است. منظور از واردات، ارزش ارز مصرف شده برای واردات کالاها و خدمات به علاوه دیگر منابع ارزی که به صورت حواله وام، کمک به کشورهای خارجی، هزینه‌ها و سرمایه‌گذاری‌های افراد و شرکت‌های داخلی در خارج از کشور خارج می‌شوند. با تفریق ارزش ارز مصرف شده برای واردات از ارزش ارز به دست آمده برای صادرات، تراز تجاری به دست می‌آید. این گزارش معمولا به صورت هر سه ماه یکبار یا هر سال یکبار تهیه می‌شود.
مثالی از محاسبه تراز تجاری
فرض کنید که کشوری در سال گذشته صادراتی به ارزش ۱۰۰ میلیون دلار و وارداتی به ارزش ۸۰ میلیون دلار داشته است. با قرار دادن این مقادیر در فرمول بالا، تراز تجاری آن کشور در سال گذشته برابر با مثبت ۲۰ میلیون دلار می‌شود و می‌توان گفت که آن کشور دارای مازاد تراز تجاری به ارزش ۲۰ میلیون دلار است.
دقت داشته باشید که تراز تجاری هر کشور بر اساس ارز همان کشور محاسبه می‌شود. برای مثال، تراز تجاری ایالات متحده بر حسب دلار آمریکا و تراز تجاری ژاپن بر حسب ین ژاپن محاسبه می‌شود.
مثال‌هایی از تراز تجاری کشورها
در آگوست ۲۰۲۰ ایالات متحده چیزی به ارزش ۱۷۱.۹ میلیارد دلار کالا و خدمات به کشورهای دیگر صادر و چیزی به ارزش ۲۳۹ میلیارد دلار کالا و خدمات از کشورهای دیگر وارد کرده است. بنابراین، تراز تجاری ایالات متحده در آگوست ۲۰۲۰ برابر با منفی ۶۷.۱ میلیارد دلار بوده است. بنابراین می‌توان گفت که ایالات متحده در آن بازه زمانی میزان ۶۷.۱ میلیون دلار کمبود تجاری داشته است.
کمبود تجاری مسئله تازه‌ای در ایالات متحده نیست. در واقع این کشور از دهه ۱۹۷۰ به این سو به طور پیوسته کمبود تجاری داشته است. همچنین این کشور در بیشتر سده نوزدهم نیز تراز تجاری منفی را تجربه کرده است.
از سوی دیگر، تراز تجاری کشور چین حتی پس از کاهش به دلیل پاندمی کرونا در سال‌های اخیر همواره مثبت بوده است. در آگوست ۲۰۲۲، کشور چین چیزی به ارزش ۳۱۴.۹ میلیارد دلار صادرات و چیزی به ارزش ۲۳۱.۷ میلیارد دلار واردات داشته که نتیجه آن، مازاد تجاری ۷۹.۴ میلیارد دلار در آن ماه بوده که نسبت به ماه قبل، ۱۰۱ میلیارد دلار کاهش داشته است.
تراز تجاری مثبت و منفی چه معنی می‌دهد؟
پیش از این گفتیم که تراز تجاری مثبت به معنی وضعیت بهتر اقتصاد کشور و تراز تجاری منفی به معنی وضعیت نامطلوب اقتصاد کشور است اما استثنائاتی نیز وجود دارد. کشوری که کمبود تجاری زیادی دارد، برای خرید کالاها و خدماتش پول قرض می‌گیرد و در مقابل، کشوری که مازاد تجاری زیادی دارد، به کشورهای دیگر پول قرض می‌دهد. در بعضی موارد، تراز تجاری می‌تواند نتیجه شرایط سیاسی و پایداری اقتصادی کشورها و میزان سرمایه‌گذاری خارجی در کشور باشد.
مازاد یا کمبود تراز تجاری همیشه شاخص درستی از سلامت اقتصادی کشورها نیست و باید آن را در کنار چرخه کسب و کار و دیگر شاخص‌های اقتصادی بررسی کرد. برای مثال در هنگام رکودهای اقتصادی، کشورها ترجیح می‌دهند صادرات بیشتری داشته باشند تا فرصت‌های شغلی و تقاضای اقتصادی بیشتری ایجاد کنند. از سوی دیگر در زمان انبساط اقتصادی، کشورها ترجیح می‌دهند تا واردات بیشتری داشته باشند تا رقابت قیمی را افزایش و تورم را کاهش دهند.
در مورد ایالات متحده که بدون شک قوی‌ترین اقتصاد دنیا را دارد، دلیل اصلی کمبود تجاری، ارزش بالای دلار است که باعث می‌شود تا کالاهای خارجی از کالاهای داخلی ارزان‌تر باشند و در نتیجه، واردات بیشتری انجام می‌شود تا کالاها و خدمات با قیمت پایین‌تری به دست مصرف‌کنندگان برسند. البته دلایل دیگری نیز برای کمبود تجاری آمریکا وجود دارند ولی هیچ یک از آن‌ها بر ضعف اقتصادی این کشور دلالت نمی‌کنند.
تفاوت تراز تجاری با تراز پرداخت‌ها چیست؟
در حالی که تراز تجاری تفاوت بین صادرات کشور و واردات کشور را نشان می‌دهد، تراز پردازخت‌ها شامل سابقه کل تراکنش‌های اقتصادی بین‌المللی است که شهروندان آن کشور انجام داده‌اند. تراز پرداخت‌ها تمامی پرداخت‌های انجام شده برای خرید یا فروش کالاها و خدمات و سرمایه‌ها و انتقال‌های مالی را در بر می‌گیرد.
تراز تجاری بخشی از تراز پرداخت‌ها محسوب و شامل درآمد کشور از سرمایه‌گذاری‌ها و کمک‌های خارجی نیز می‌شود. حساب سرمایه که بخش دیگری از ترازهای پرداخت‌ها را می‌سازد شامل سرمایه مالی و
انتقال‌های مالی اتراز تجاری چگونه روی بازار فارکس اثر می‌گذارد؟
تراز تجاری کشورها با اثرگذاری روی عرضه و تقاضای ارزها می‌تواند روی بازار فارکس و نرخ برابری ارزها اثرگذار باشد. اما تراز تجاری چگونه روی عرضه و تقاضای ارزها اثر می‌گذارد؟
در صورتی که صادرات کشوری بیش از وارداتش باشد، درخواست بالایی برای کالاها و خدمات آن کشور و در نتیجه برای ارز آن کشور وجود دارد. اقتصاد عرضه و تقاضا بیان می‌کند که با افزایش تقاضا برای چیزی، ارزش آن بالا می‌رود و در نتیجه اگر تقاضا برای ارزی زیاد شود، ارزش آن ارز بالا می‌رود.
در مقابل اگر واردات کشوری بیش از صادراتش باشد، درخواست کمتری برای کالاها و خدمات آن کشور وجود دارد و در نتیجه تقاضا برای ارز آن کشور و ارزش ارز آن کشور کاهش پیدا می‌کند.
تراز تجاری بخش مهمی از گزارش‌های اقتصادی مورد استفاده تریدرها در بازار فارکس را تشکیل می‌دهد. اثر گزارش تراز اقتصادی روی ارزش ارز هر کشور به سیاست‌های اقتصادی و احساس بازار بستگی دارد. افزایش مازاد تجاری در کشوری که اقتصادی بر پایه صادرات دارد، می‌تواند منجر به افزایش ارزش ارز کشور شود اما اگر کشور دارای اقتصادی بر پایه واردات باشد، افزایش مازاد تجاری اثر منفی روی ارزش ارز آن کشور می‌گذارد.
اثرگذاری تراز تجاری روی ارزش ارز کشورها به این موضوع بستگی دارد که اختلاف اعداد منتشر شده در گزارش نهایی تا چه میزان با پیشبینی‌ها تفاوت دارد و هر چه اختلاف اعداد واقعی با پیشبینی‌ها بیشتر باشد، اثرگذاری گزارش تراز تجاری روی ارزش ارز و بازار فارکس بیشتر خواهد بود.
مهم‌ترین گزارش‌های تراز تجاری در دنیا کدامند؟
گزارش‌های تراز تجاری اقتصادهای بزرگ دنیا از بیشترین اثرگذاری روی بازار فارکس برخوردار هستند. در این بخش به شما می‌گوییم که مهم‌ترین گزارش‌های تراز تجاری که تریدرهای فارکس باید در نظر داشته باشند، کدامند و چگونه منتشر می‌شوند.
گزارش تراز تجاری ایالات متحده
گزارش ترار تجاری ایالات متحده به صورت ماهیانه، سه ماه یکبار و سالیانه توسط دفتر تحلیل اقتصادی ایالات متحده (U.S. Bureau of Economic Analysis) منتشر می‌شود و روی دلار آمریکا، اوراق بهادار بورس آمریکا، اوراق قرضه آمریکا و کالاهایی که با دلار آمریکا معامله می‌شوند، اثر می‌گذارد.
گزارش تراز تجاری اتحادیه اروپا
گزارش ترار تجاری اروپا به صورت ماهیانه، سه ماه یکبار و سالیانه توسط Eurostats منتشر می‌شود و روی یورو، شاخص Stoxx 50، شاخص Dax 30، شاخص CAC 40 و اوراق قرضه دولتی اعضای اتحادیه اروپا اثر می‌گذارد.
گزارش تراز تجاری انگلستان
گزارش ترار تجاری انگلستان به صورت ماهیانه، سه ماه یکبار و سالیانه توسط سازمان ملی آمار (National Statistics) منتشر می‌شود و روی پوند استرلینگ انگلستان، یورو، بورس لندن و شاخص UK100 اثر می‌گذارد.
گزارش تراز تجاری کانادا
گزارش ترار تجاری کانادا به صورت ماهیانه، سه ماه یکبار و سالیانه توسط سازمان آمار کانادا (Statistics Canada) منتشر می‌شود و روی دلار کانادا، ، S&P/TSX، اوراق قرضه قابل فروش کانادا و نفت خام اثر می‌گذارد.
گزارش تراز تجاری ژاپن
گزارش ترار تجاری ژاپن به صورت ماهیانه، سه ماه یکبار و سالیانه توسط دفتر آمار ژاپن (The Statistics Bureau of Japan) منتشر می‌شود و روی ین ژاپن، بورس ژاپن، شاخص Nikkei225 و اوراق قرضه دولتی ژاپن اثر می‌گذارد.
گزارش تراز تجاری چین
گزارش ترار تجاری چین به صورت ماهیانه، سه ماه یکبار و سالیانه توسط دفتر ملی آمار (National Bureau of Statistics) منتشر می‌شود و روی یوان چین، دلار استرالیا، دلار نیوزلند، بورس چین، شاخص China A50 و اوراق قرضه دولتی چین اثر می‌گذارد.
گزارش تراز تجاری استرالیا
گزارش ترار تجاری استرالیا به صورت ماهیانه، سه ماه یکبار و سالیانه توسط استرالیا (The Statistics Bureau of Australia) منتشر می‌شود و روی دلار استرالیا، دلار نیوزلند، بورس استرالیا و نیوزلند، شاخص ASX 200 و اوراق قرضه دولتی استرالیا و نیوزلند اثر می‌گذارد.
جمع‌بندی
تراز تجاری یکی از مهم‌ترین گزارش‌های اقتصادی است که اختلاف میزان صادرات و واردات کشورها را نشان می‌دهد و مي‌تواند در کنار شاخص‌های اقتصادی دیگر، تصویری از وضعیت سلامت اقتصادی ایجاد کند. معمولا اگر کشوری مازاد اقتصادی داشته باشد، وضعیت اقتصادی بهتری دارد و اگر کمبود اقتصادی داشته باشد، وضعیت اقتصادی مطلوبی ندارد اما همیشه اینطور نیست و عوامل دیگری نیز روی منفی یا مثبت بودن تراز اقتصادی اثرگذار هستند.
از آن‌جایی که تراز تجاری می‌تواند نشان‌دهنده نسبت عرضه و تقاضای ارز کشورها باشد، روی بازار فارکس اثرگذار است و هر چه اختلاف عدد نهایی با عدد پیشبینی شده برای تراز تجاری بیشتر باشد، اثرگذاری آن روی بازار فارکس بیشتر است.
مهم‌ترین گزارش‌های تراز تجاری مربوط به کشورهای ایالات متحده، اتحادیه اروپا، انگلستان، کانادا، چین، ژاپن و استرالیا هستند که همگی به صورت ماهیانه، سه ماه یکبار و سالیانه منتشر می‌شوند. تراز تجاری کشور منفی ولی تراز پرداخت‌ها مثبت باشد.
